Wie was Janusz Korczak?

Wie was hij?

Janusz Korczak was een bijzondere man. Hij heeft veel voor kinderen gedaan. Vooral voor kinderen die geen vader of moeder hadden. En voor kinderen die het op een andere manier moeilijk hadden.

Hij werd ruim 100 jaar geleden geboren, in 1878, in Warschau in Polen. Hij heette eigenlijk Henryk Goldszmit; pas veel later heeft hij als schrijver de naam Janusz Korczak aangenomen. Hij werd geboren in een nogal rijk en deftig gezin en opgevoed als een heel net jongetje. Zijn ouders hadden liever niet dat hij met arme straatkinderen speelde. Toen Henryk een jaar of twaalf was, gebeurde er iets droevigs in het gezin. Zijn vader werd steeds meer overspannen en in de war, zo erg dat hij naar een ziekenhuis voor geestelijk gestoorde mensen moest. Daar is hij een jaar later gestorven. In het gezin betekende dat veel verdriet en armoede, want verzekeringen en uitkeringen waren er in die tijd nog niet. Daarom moest Henryk op de middelbare school en later als student allerlei karweitjes opknappen om de kost te verdienen voor zijn moeder en zusje.Toch bleef hij voor dokter studeren.

Als jonge dokter werkte hij in een ziekenhuis in Warschau. Soms kwam hij bij rijke mensen en soms bij arme mensen, die geen geld hadden voor medicijnen. Die hielp hij gratis. Zijn leven lang heeft hij geprobeerd iets voor armen te doen.

Hij bleef geen huisarts, maar ging verder studeren als kinderarts. Hij studeerde toen in Berlijn en Parijs waar beroemde professoren waren in dat vak. Naast zijn werk als arts deed hij ook veel andere dingen voor kinderen, die het moeilijk hadden. Zo werkte hij hard mee aan vakantiekampen voor de allerarmste kinderen van Warschau.

Weeshuis

In die tijd waren er ook veel wezen, want door armoede en gebrek stierven heel wat mensen al jong. Maar weeshuizen waren er veel te weinig en ze waren bovendien helemaal niet fijn om in te leven. Samen met andere mensen heeft dokter Janusz Korczak toen geld ingezameld en een mooi, modern weeshuis gesticht. Hij werd directeur en ging er ook wonen, op een kamer tussen de slaapzalen van de kinderen. Het huis heette Dom Sierot (huis van de wezen).

Dit huis is in Polen heel beroemd geworden, daarom noemen ze nu nog wel eens kinderhuizen en scholen naar Janusz Korczak. Een van de meest opvallende dingen was dat kinderen er zich thuis voelden. Het was er gezellig en niet streng. Toch was Janusz Korczak zelf nooit met alles tevreden. Hij bleef altijd verbeteringen zoeken.

Bijzonder was dat elk kind in het weeshuis een eigen taak had. Bijvoorbeeld een stukje van het huis schoonmaken of voor de bloemen zorgen. In Polen en Israël leven nu nog mensen die als kind in dat weeshuis gewoond hebben. Zij herinneren zich nog steeds de fijne sfeer en de aardige oude dokter. Janusz Korczak zelf liep er gewoon tussen de kinderen rond in oude kleren. Hij hield ervan mee te doen met huishoudelijk werk. Het gebeurde nogal eens dat bezoekers hem voor de conciërge of zo aanzagen. Hij gedroeg zich dus helemaal niet als een deftige directeur achter zijn bureau.

Twee dingen kon hij erg goed. Altijd weer nieuwe spelletjes bedenken en prachtige, zelf bedachte verhalen vertellen. Die vertelde hij vaak 's avonds, op de slaapzaal.Van de kinderen moest hij er soms iets aan veranderen. Zo ontstonden zijn Kinderboeken. Verschillende daarvan, zoals `Koning Matthijsje de Eerste', zijn ook in het Nederlands vertaald.

Kinderkranten

Er was nog iets waar de dokter gek op was: op kinderkranten. In het weeshuis werd elke zaterdag een muurkrant voorgelezen en opgehangen. Alle kinderen schreven daar wel eens een stukje in. Janusz Korczak zelf ook; bijvoorbeeld over zoekgeraakte schoenen. Later heeft Janusz Korczak ook een kinderkrant opgericht, die elke week in heel Polen door duizenden kinderen werd gelezen. Hij was de enige volwassene die eraan meewerkte.Verder werd de krant alleen door kinderen volgeschreven. Ook de redacteuren,de bazen van de krant, waren kinderen. Er werd over allerlei dingen geschreven. Bijvoorbeeld over het plagen van meisjes door jongens en omgekeerd. En over armoede. En over onderwijzers, die te streng waren in hun Was.

De kinderen die iets schreven dat in deze krant geplaatst werd, kregen hier, net als volwassenen, geld voor. Ook de kinderen die in de redactie zaten, kregen betaald.

Doordat hij in dat weeshuis tussen de kinderen woonde en werkte, ging Janusz Korczak de kinderen steeds beter begrijpen. Hij heeft ook boeken geschreven over kinderen en hoe je met ze om kunt gaan.

Kinderen hebben recht op respect

Hij vond dat veel grote mensen kinderen maar slecht begrijpen. Ze snappen niet waar kinderen echt verdrietig of blij over zijn. De grote mensen willen kinderen steeds maar braaf en ijverig maken, maar ze vergeten vaak dat kinderen soms iets dwars zit en dat kinderen het moeilijk hebben omdat ze zoveel moeten leren en niet zoveel mogen. Janusz Komzak was ervan overtuigd dat kinderen een heleboel kunnen. Niet alleen hardlopen, rekenen en schrijven, voetballen, vechten en met poppen spelen. Maar ook: lief zijn voor andere kinderen, of voor grote mensen, die verdriet hebben. En hij vond ook dat kinderen soms heel goed ernstige dingen begrijpen. Grote mensen zouden meer respect voor kinderen moeten hebben, vond hij.

Een kinderrechtbank

In het weeshuis liet Janusz Korczak een heleboel aan de kinderen zelf over. Zo kreeg elke nieuweling een ouder kind dat hem wegwijs maakte en ook een beetje beschermde. De kinderen hadden er ook een soort rechtbank die kleine straffen kon opleggen voor verkeerde dingen.

Janusz Korczak zelf werd ook wel eens voor die rechtbank geroepen en veroordeeld!

Polen en het weeshuis

Toen Janusz Korczak oud was, werd het voor hem steeds moeilijker. Polen was pas kort geleden vrij geworden van Rusland en Oostenrijk en Duitsland. Het was een erg arm land met veel ruzie tussen verschillende groepen. Het ergste was de haat tegen de joden, die steeds groter werd. Dat was voor Janusz Korczak, zelf een jood, heel droevig, want hij hield veel van Polen. Zowel van het land zelf als van zijn inwoners. Zo was hij iedere week ook te vinden in een ander weeshuis in Warschau, Nasz Dom (ons huis). De directrice van dit weeshuis had veel aan de ideeën van Janusz Korczak.

Hij vond het ook verschrikkelijk voor de kinderen van zijn joodse weeshuis, dat ze in zo'n anti-joods land moesten leven. Soms werden ze op straat gepest. Geen wonder dat Janusz Korczak steeds meer belangstelling kreeg voor het terugkeren van joden naar het land Israël. In 1934 en 1936 is hij daar zelf gaan kijken. Hij vond het er fantastisch, vooral het eenvoudige leven en het samen opbouwen van het land. Maar hij kon het niet over zijn hart verkrijgen om er te gaan wonen, want hij wilde zijn kinderen in het weeshuis niet achterlaten. En meenemen zou erg moeilijk zijn.

De Tweede Wereldoorlog

Toen de Duitsers in 1939 Polen binnenvielen en bezetten, kon het helemaal niet meer. Janusz Korczak en de kinderen zaten in de val.Want de Duitsers onder Hitler waren met de joden niet veel goeds van plan.

In de eerste jaren van de oorlog hebben Janusz Korczak en zijn belangrijkste medewerkster Stefa Wilczynska erg hard moeten werken om te zorgen dat de kinderen nog eten en kleren hadden. Later werden ze met heel veel joden opgesloten in een joodse wijk, het ghetto. Geen enkele joodse inwoner van Warschau mocht meer samen met andere Polen in dezelfde straat wonen.Waarom eigenlijk niet? Iedereen heeft toch dezelfde rechten? Toch verloren in deze periode de joden, en dus ook de joodse kinderen veel, zo niet alle rechten. Uiteindelijk is het heel droevig met hen afgelopen. De Duitsers hebben de kinderen en Janusz Korczak en andere medewerkers weggevoerd naar het concentratiekamp Treblinka. Daar zijn ze, net als heel veel andere joden, vermoord. Janusz Korczak is eigenlijk vrijwillig bij de kinderen gebleven en met hen meegegaan. Want als hij gewild had, had hij met behulp van belangrijke vrienden stiekem kunnen ontsnappen. Maar ook toen wilde hij zijn eigen kinderen niet in de steek laten.

Waarom praten we nu nog over hem?

Als we aan Janusz Korczak terugdenken, is niet alles droevig. Er zijn immers nog steeds mensen die een fijne herinnering hebben aan dokter Korczak en zijn weeshuis.

Weeskinderen die voor de Tweede Wereldoorlog opgroeiden in zijn weeshuis, zijn soms nog net op tijd uit Polen weggevlucht. Verschillende van hen leven nu nog, bijvoorbeeld in Amerika, Canada, Frankrijk en Israël. Zij hebben voor altijd meegekregen in hun hart, dat een rechtvaardige leefwereld voor kinderen mogelijk is.

En Janusz Korczak is ook nog steeds een belangrijk voorbeeld van hoe je kinderen kunt begrijpen en hoe je ze kunt helpen en blij maken, zelfs als ze verdriet hebben. Het belangrijkste van Janusz Korczak is misschien wel zijn ontdekking, dat kinderen heel veel voor elkaar kunnen doen. En dat zij al op jonge leeftijd mogen ontdekken dat ieder kind rechten heeft.